Astma is een chronische ontstekingsziekte van de luchtwegen waarbij de bronchiën gevoeliger zijn voor prikkels uit de omgeving. Bij astmapatiënten raken de luchtwegen ontstoken en zwellen op, waardoor de doorgang van lucht wordt belemmerd. De spieren rond de luchtwegen kunnen zich verkrampen, wat ademhaling bemoeilijkt. Deze aandoening komt voor bij ongeveer 850.000 mensen in Nederland en vereist continue aandacht en behandeling om klachten onder controle te houden.
Astma ontstaat door een combinatie van erfelijke aanleg en omgevingsfactoren. Kinderen met ouders die astma hebben, lopen een verhoogd risico om zelf astma te ontwikkelen. Blootstelling aan allergenen op jonge leeftijd, luchtweginfecties, roken tijdens zwangerschap en vroege kinderjaren spelen een belangrijke rol. Andere risicofactoren zijn premature geboorte, obesitas en regelmatige blootstelling aan luchtvervuiling. In Nederland speelt het vochtige klimaat ook een rol bij het ontstaan van astmaklachten door verhoogde blootstelling aan huisstofmijten en schimmels.
Er bestaan verschillende vormen van astma. Allergisch astma wordt veroorzaakt door specifieke allergenen zoals pollen, huisstofmijt of dierenharen. Niet-allergisch astma ontstaat door irriterende stoffen, infecties of stress zonder allergische reactie. Beroepsastma ontwikkelt zich door blootstelling aan stoffen op de werkplek zoals chemicaliën, stof of dampen. Daarnaast bestaat er inspanningsastma, waarbij klachten optreden tijdens fysieke activiteit door snelle temperatuur- en vochtigheidswisselingen in de luchtwegen.
Astmasymptomen zijn herkenbaar aan verschillende kenmerken. Piepende ademhaling, vooral bij uitademen, is een veel voorkomend teken. Kortademigheid treedt op bij inspanning of in rust. Een aanhoudende hoest, vaak 's nachts of vroeg in de ochtend, kan wijzen op astma. Benauwdheid en een drukkend gevoel op de borst komen regelmatig voor. Deze symptomen kunnen variëren in ernst en frequentie per persoon.
Verschillende triggers kunnen astmaklachten uitlokken. Huisstofmijten, die vooral voorkomen in bedden, tapijten en stoffering, zijn een belangrijke trigger in het Nederlandse klimaat. Pollen van bomen, grassen en onkruiden veroorzaken seizoensgebonden klachten. Dierenharen van katten, honden en knaagdieren kunnen astma-aanvallen uitlokken. Sigarettenrook, zowel actief als passief roken, irriteert de luchtwegen en verergert astmasymptomen aanzienlijk. Ook parfums en sterke geuren kunnen klachten veroorzaken bij gevoelige personen.
Verschillende omgevingsfactoren beïnvloeden astmasymptomen. Luchtvervuiling door verkeer en industrie irriteert de luchtwegen, vooral in stedelijke gebieden. Plotselinge weersveranderingen, koude lucht en hoge luchtvochtigheid kunnen klachten uitlokken. Stress en emoties hebben invloed op de ademhaling en kunnen astma-aanvallen triggeren. Virale luchtweginfecties zoals verkoudheid en griep verergeren vaak bestaande astmasymptomen en vereisen extra aandacht voor medicatie.
Effectieve preventie begint in de thuisomgeving en op de werkplek. Voor een astmavriendelijke woning zijn verschillende maatregelen belangrijk:
Op de werkplek is het belangrijk om blootstelling aan irriterende stoffen te minimaliseren en bij beroepsgebonden triggers werkplekaanpassingen te bespreken met de bedrijfsarts.
Kortdurend werkende bronchusverwijders zijn essentiële noodmedicijnen voor acute astma-aanvallen. In Nederland zijn salbutamol en terbutaline de meest voorgeschreven SABA-medicijnen. Deze inhalatoren werken binnen enkele minuten en verwijden de luchtwegen voor 4-6 uur. Salbutamol is verkrijgbaar onder merknamen zoals Ventolin en Airomir, terwijl terbutaline bekend is als Bricanyl. Deze medicijnen zijn alleen op recept verkrijgbaar bij Nederlandse apotheken. Het is belangrijk om altijd een SABA-inhaler bij zich te dragen voor noodsituaties. Overmatig gebruik kan wijzen op slecht gecontroleerde astma en vereist aanpassing van de onderhoudsbehandeling.
Langdurend werkende bronchusverwijders bieden 12-uur bescherming tegen astmasymptomen en worden gebruikt als onderhoudsbehandeling. In Nederland zijn salmeterol en formoterol de belangrijkste LABA-werkzame stoffen. Deze medicijnen mogen nooit alleen gebruikt worden, maar altijd in combinatie met inhalatiecorticosteroïden vanwege veiligheidsredenen. LABA-medicijnen zijn verkrijgbaar in verschillende inhalatievormen en helpen vooral bij nachtelijke symptomen en inspanningsastma. Nederlandse richtlijnen adviseren LABA-therapie vanaf stap 3 van de astmabehandeling. Regelmatige controle door de huisarts of longarts is essentieel tijdens LABA-gebruik.
Inhalatiecorticosteroïden vormen de basis van astmabehandeling in Nederland en verminderen ontstekingen in de luchtwegen. De meest gebruikte werkzame stoffen zijn:
Deze medicijnen zijn op recept verkrijgbaar in verschillende sterktes en inhalatievormen. Dagelijks gebruik is noodzakelijk voor optimale werking, ook bij afwezigheid van symptomen. Nederlandse apothekers adviseren patiënten over correcte inhalatietechniek en mondverzorging na gebruik om bijwerkingen te voorkomen.
Combinatiepreparaten bevatten zowel een inhalatiecorticosteroïd als een LABA in één inhaler voor gemakkelijke behandeling. Op de Nederlandse markt zijn Foster (beclometason/formoterol), Symbicort (budesonide/formoterol) en Seretide (fluticason/salmeterol) veelvoorgeschreven opties. Deze medicijnen zijn uitsluitend op recept verkrijgbaar en worden gebruikt voor onderhoudsbehandeling van matige tot ernstige astma. Moderne combinatiepreparaten bieden extra flexibiliteit met SMART-therapie waarbij hetzelfde preparaat wordt gebruikt voor onderhoud en noodsituaties. Nederlandse apotheken bieden uitgebreide begeleiding bij het starten van combinatietherapie.
Er zijn verschillende typen inhalatoren beschikbaar voor astmapatiënten, elk met specifieke voor- en nadelen. Dosisaerosolen zijn compact en gebruiksvriendelijk, maar vereisen goede coördinatie tussen inademing en activering. Poederinhalatoren zijn minder afhankelijk van timing en bevatten geen drijfgassen, waardoor ze milieuvriendelijker zijn. Vernevelaars zetten medicijnen om in een fijne nevel en zijn bijzonder geschikt voor jonge kinderen, ouderen of patiënten die moeite hebben met andere inhalatietechnieken. De keuze voor een specifieke inhalator hangt af van individuele behoeften, leeftijd en vaardigheden van de patiënt.
Een juiste inhalatietechniek is cruciaal voor effectieve astmabehandeling. Verkeerde inhalatie kan leiden tot onvoldoende medicijnopname en verminderde symptoomcontrole. Voor dosisaerosolen is het belangrijk om langzaam en diep in te ademen terwijl u de inhalator activeert. Bij poederinhalatoren moet u snel en krachtig inhaleren om het poeder vrij te maken. Na elke inhalatie is het essentieel om de adem 10 seconden vast te houden voor optimale depositie in de longen. Laat uw apotheker of arts regelmatig uw inhalatietechniek controleren om maximale effectiviteit te garanderen.
Spacers en voorzetkamers verbeteren significant de medicijnafgifte van dosisaerosolen. Deze hulpmiddelen verminderen de snelheid van medicijndeeltjes en geven meer tijd voor correcte inademing. Ze zijn bijzonder nuttig voor kinderen, ouderen en patiënten die moeite hebben met timing. Spacers reduceren ook de afzetting van medicijnen in de mond en keel, waardoor bijwerkingen zoals spruw worden voorkomen. Reinig uw spacer wekelijks met warm water en mild afwasmiddel voor optimale werking.
Regelmatige piekstroommeting helpt bij het monitoren van uw longfunctie en het vroegtijdig detecteren van astmaverslechtering. Meet elke ochtend uw piekstroom voordat u medicijnen inneemt en noteer de waarden in een astmadagboek. Houd ook bij welke symptomen u ervaart, welke medicijnen u gebruikt en mogelijke triggers die u heeft blootgesteld. Deze informatie is waardevol voor uw behandelaar om uw astmabehandeling te optimaliseren. Moderne apps kunnen helpen bij het digitaal bijhouden van deze gegevens en het herkennen van patronen in uw astmacontrole.
Neem onmiddellijk contact op met uw huisarts bij de volgende signalen:
Bij ernstige acute symptomen zoals extreme kortademigheid, onmogelijkheid om te spreken of blauwe lippen, bel onmiddellijk 112.
Een geschreven astma-actieplan is essentieel voor effectieve zelfmanagement. Dit plan bevat duidelijke instructies over dagelijkse medicijnen, wat te doen bij verslechtering en noodmaatregelen. Het plan gebruikt vaak een verkeerslicht-systeem: groen voor goede controle, geel voor waarschuwingssignalen en rood voor noodsituaties. Bespreek dit plan met uw behandelaar en zorg dat familieleden en collega's ervan op de hoogte zijn.
Regelmatige beweging verbetert de algehele longfunctie en conditie bij astmapatiënten. Sport kan angstniveaus verlagen en de kwaliteit van leven verhogen. Kies activiteiten zoals zwemmen, wandelen of yoga die minder triggers bevatten. Warm altijd goed op voor intensieve inspanning en houd uw luchtwegverwijder bij de hand. Bij inspanningsgeïnduceerde astma kan vooraf inhaleren met een bronchusverwijder helpen. Vermijd sporten bij koude, droge lucht of hoge pollenconcentraties. Bouw de intensiteit geleidelijk op en stop bij het optreden van symptomen.
Een gevarieerd dieet rijk aan antioxidanten kan astmasymptomen positief beïnvloeden. Omega-3 vetzuren uit vette vis hebben ontstekingsremmende eigenschappen. Vitamine D-tekort wordt geassocieerd met slechtere astmacontrole, dus zorg voor voldoende blootstelling aan zonlicht of overweeg supplementatie. Vermijd voedingsmiddelen waar u allergisch voor bent en beperk geprocesste voeding met veel additieven. Magnesium en vitamine C kunnen ondersteunend werken, maar vervangen nooit reguliere astmamedicatie.
Stress kan astmasymptomen verergeren, daarom zijn ontspanningstechnieken waardevol. Buteyko-ademhaling en yoga kunnen helpen bij het verbeteren van ademhalingspatronen en het verminderen van hyperventilatie. Progressieve spierontspanning en mindfulness-meditatie reduceren stress en angst. Deze technieken zijn aanvullend op medicamenteuze behandeling en kunnen de algehele kwaliteit van leven verbeteren. Oefen regelmatig onder begeleiding van een gekwalificeerde instructeur.
