Antibiotica zijn geneesmiddelen die specifiek ontwikkeld zijn om bacteriële infecties te bestrijden. Deze medicijnen werken door bacteriën te doden of hun groei te remmen, waardoor het lichaam de kans krijgt om de infectie te overwinnen. Antibiotica zijn uitsluitend effectief tegen bacteriën en hebben geen invloed op virussen, schimmels of andere ziekteverwekkers. Ze behoren tot de belangrijkste doorbraken in de moderne geneeskunde en hebben miljoenen levens gered sinds hun ontdekking.
Het onderscheid tussen bacteriële en virale infecties is cruciaal voor de juiste behandeling. Bacteriële infecties worden veroorzaakt door bacteriën en kunnen behandeld worden met antibiotica. Virale infecties, zoals verkoudheid of griep, worden veroorzaakt door virussen en reageren niet op antibiotica. Symptomen van bacteriële infecties zijn vaak langduriger en kunnen gepaard gaan met koorts, pus of specifieke lokale ontstekingsverschijnselen.
Antibiotica werken via verschillende mechanismen om bacteriën te bestrijden. Sommige antibiotica verstoren de celwand van bacteriën, waardoor deze kapot gaan. Andere remmen de eiwitproductie in bacteriën, wat essentieel is voor hun overleving en vermenigvuldiging. Weer andere antibiotica interfereren met het DNA van bacteriën of blokkeren belangrijke enzymen. Deze specifieke aangrijpingspunten maken antibiotica effectief tegen bacteriën zonder de menselijke cellen ernstig te beschadigen, hoewel bijwerkingen mogelijk blijven.
Antibiotica zijn alleen nodig bij bewezen of sterk verdachte bacteriële infecties. Een arts bepaalt op basis van symptomen, lichamelijk onderzoek en eventueel laboratoriumtests of antibiotica noodzakelijk zijn. Veel voorkomende indicaties zijn blaasontsteking, longontsteking, huidinfecties of ernstige keelontsteking. Het is belangrijk antibiotica niet te gebruiken bij virale infecties, omdat dit bijdraagt aan antibioticaresistentie en onnodige bijwerkingen kan veroorzaken.
Penicillines behoren tot de meest voorgeschreven antibiotica in Nederland en zijn effectief tegen een breed scala aan bacteriële infecties. Deze antibioticagroep wordt vaak gebruikt voor de behandeling van:
Penicillines zijn over het algemeen goed verdragen, maar kunnen bij sommige mensen allergische reacties veroorzaken. Amoxicilline en flucloxacilline zijn veel gebruikte penicillines in de Nederlandse zorgverlening.
Cefalosporines zijn krachtige antibiotica die vaak worden ingezet bij ernstige bacteriële infecties of wanneer penicillines niet effectief zijn. Deze antibiotica worden verdeeld in verschillende generaties, waarbij elke generatie een specifiek werkingsspectrum heeft. Cefalosporines worden frequent gebruikt in ziekenhuizen voor de behandeling van ernstige infecties zoals sepsis, meningitis of postoperatieve infecties. Ze zijn ook effectief tegen bacteriën die resistent zijn geworden tegen andere antibiotica, waardoor ze een belangrijke rol spelen in de behandeling van complexe infecties.
Amoxicilline behoort tot de penicillinegroep en is een van de meest voorgeschreven antibiotica in Nederland. Het wordt gebruikt voor behandeling van luchtweginfecties, urineweginfecties, huidinfecties en tandheelkundige infecties. De standaard dosering voor volwassenen is 500-1000 mg drie keer per dag, afhankelijk van de ernst van de infectie. Voor kinderen wordt de dosering berekend op basis van lichaamsgewicht. Amoxicilline wordt goed verdragen en kan met of zonder voedsel worden ingenomen. Het is belangrijk om de voorgeschreven behandelduur aan te houden, ook als de symptomen eerder verdwijnen. Bij penicilline-allergie mag amoxicilline niet worden gebruikt.
Azitromycine is een macrolide-antibioticum dat bijzonder effectief is tegen atypische bacteriën die luchtweginfecties veroorzaken. Het wordt vaak voorgeschreven bij pneumonie, bronchitis en keelontsteking. Een groot voordeel van azitromycine is de korte behandelduur van meestal 3-5 dagen. De standaard dosering is 500 mg op dag 1, gevolgd door 250 mg op dag 2-5. Dit antibioticum blijft lange tijd actief in het lichaam, waardoor een kortere kuur mogelijk is. Azitromycine moet op een lege maag worden ingenomen voor optimale opname. Het is een geschikt alternatief voor patiënten met penicilline-allergie.
Deze combinatie, ook bekend als co-trimoxazol, werkt synergistisch tegen een breed spectrum van bacteriën. Het wordt hoofdzakelijk gebruikt voor behandeling van urineweginfecties, bepaalde longinfecties en sommige huidinfecties. De combinatie van beide werkzame stoffen voorkomt bacteriële resistentie effectiever dan de afzonderlijke componenten. De standaard dosering voor volwassenen is tweemaal daags 960 mg (800 mg sulfamethoxazol + 160 mg trimethoprim). Het medicijn moet met voldoende water worden ingenomen en zonlicht moet worden vermeden tijdens de behandeling vanwege verhoogde lichtgevoeligheid. Regelmatige controle van nierfunctie wordt aanbevolen bij langdurig gebruik.
Tetracyclines, waaronder doxycycline en minocycline, zijn breed-spectrum antibiotica met unieke eigenschappen. Ze worden gebruikt voor behandeling van acne, rosacea, Lyme-ziekte, en bepaalde seksueel overdraagbare aandoeningen. Doxycycline is ook effectief als malariaprofylaxe. Deze antibiotica mogen niet gelijktijdig met zuivelproducten, calcium- of ijzersupplementen worden ingenomen vanwege verminderde opname. Tetracyclines zijn gecontra-indiceerd tijdens zwangerschap en bij kinderen onder 8 jaar vanwege tandverkleuring. Verhoogde zonlichtgevoeligheid is een belangrijke bijwerking waarbij zonbescherming noodzakelijk is.
Antibiotica zijn uitsluitend verkrijgbaar op doktersvoorschrift in Nederland en mogen alleen worden gebruikt onder medisch toezicht. De voorgeschreven dosering moet nauwkeurig worden gevolgd en mag nooit eigenmachtig worden aangepast. Neem antibiotica op vaste tijdstippen in om een constante concentratie in het bloed te behouden. Let op specifieke inname-instructies zoals wel of niet bij voedsel innemen. Bewaar antibiotica op de juiste manier volgens de bijsluiter, meestal droog en bij kamertemperatuur. Gebruik nooit antibiotica die voor iemand anders zijn voorgeschreven en deel uw medicijnen niet met anderen. Raadpleeg altijd uw apotheker bij vragen over inname.
Het volledig afmaken van een antibioticakuur is cruciaal voor effectieve behandeling en het voorkomen van resistentie. Ook al voelt u zich beter, stop nooit vroegtijdig met de behandeling. Onvolledige behandeling kan leiden tot:
Bacteriën die een onvolledige behandeling overleven kunnen mutaties ontwikkelen waardoor ze resistent worden tegen het antibioticum. Dit is niet alleen gevaarlijk voor uw eigen gezondheid, maar draagt ook bij aan het wereldwijde probleem van antibioticaresistentie.
Antibiotica kunnen verschillende bijwerkingen veroorzaken die variëren per type medicijn en individuele gevoeligheid. De meest gemelde bijwerkingen zijn maag-darmklachten zoals misselijkheid, braken, diarree en buikpijn. Deze ontstaan doordat antibiotica niet alleen schadelijke bacteriën aanpakken, maar ook de nuttige darmbacteriën verstoren. Andere veelvoorkomende bijwerkingen zijn hoofdpijn, duizeligheid, huiduitslag en vermoeidheid. Sommige antibiotica kunnen tijdelijke smaakveranderingen of een pelzige tong veroorzaken. Bij vrouwen kan het gebruik van antibiotica leiden tot schimmelinfecties door verstoring van de natuurlijke bacteriële balans. De meeste bijwerkingen zijn mild en verdwijnen na het stoppen van de behandeling.
Allergische reacties op antibiotica kunnen mild tot levensbedreigend zijn. Milde symptomen omvatten huiduitslag, jeuk, rode vlekken of zwelling. Ernstige allergische reacties (anafylaxie) kunnen zich uiten als ademhalingsproblemen, zwelling van gezicht, lippen of tong, snelle hartslag en bewustzijnsverlies. Penicilline-allergie is het meest bekend, maar alle antibioticagroepen kunnen allergische reacties veroorzaken. Bij eerste tekenen van een allergische reactie moet u onmiddellijk stoppen met het medicijn en contact opnemen met uw arts. Bij ernstige symptomen zoals ademhalingsproblemen dient u direct 112 te bellen. Bewaar altijd informatie over bekende antibiotica-allergieën voor toekomstige behandelingen.
Antibiotica kunnen de werking van andere medicijnen beïnvloeden of juist zelf beïnvloed worden. Belangrijke wisselwerkingen treden op met bloedverdunners, waarbij antibiotica het bloedingsrisico kunnen verhogen. De anticonceptiepil kan minder effectief worden door bepaalde antibiotica, waardoor extra anticonceptie nodig is. Sommige antibiotica versterken de werking van diabetesmedicatie, wat kan leiden tot te lage bloedsuikerwaarden. Informeer uw apotheek en arts altijd over alle medicijnen, supplementen en kruidentherapieën die u gebruikt. De apotheek controleert automatisch op belangrijke wisselwerkingen bij het verstrekken van antibiotica.
Antibioticaresistentie ontstaat wanneer bacteriën zich aanpassen en immuun worden voor antibiotica die eerder effectief waren. Dit natuurlijke evolutieproces wordt versneld door overmatig en onjuist antibioticagebruik. Resistente bacteriën kunnen hun eigenschappen doorgeven aan andere bacteriën, waardoor infecties moeilijker te behandelen worden. In Nederland monitort het RIVM de resistentiepatronen nauwlettend. Multiresistente bacteriën zoals MRSA vormen een groeiende bedreiging voor de volksgezondheid. Resistentie kan leiden tot langere ziekteperiodes, meer ziekenhuisopnames en in extreme gevallen tot dodelijke infecties die niet meer te behandelen zijn.
Overmatig antibioticagebruik heeft ernstige gevolgen voor zowel individu als samenleving. Persoonlijk verhoogt het uw risico op resistente infecties en verstoort het uw natuurlijke bacteriële balans langdurig. Maatschappelijk draagt overgebruik bij aan de ontwikkeling van 'superbacteriën' die standard behandelingen weerstaan. Hierdoor worden gewone infecties potentieel levensgevaarlijk en worden medische ingrepen risicovoller. De WHO waarschuwt dat we een 'post-antibiotisch tijdperk' tegemoet gaan waarin kleine infecties weer dodelijk kunnen zijn. Nederland heeft relatief lage resistentiecijfers dankzij restrictief voorschrijfbeleid, maar waakzaamheid blijft essentieel.
Verantwoord antibioticagebruik begint bij het accepteren dat niet elke infectie antibiotica nodig heeft. Volg deze belangrijke richtlijnen:
Lever ongebruikte antibiotica in bij de apotheek voor veilige vernietiging en vertrouw op het medische oordeel van uw behandelaar.
